Ministar zdravlja i socijalne zaštite Alen Šeranić je danas objavio da vakcinacija protiv HPV-a (humani papiloma virus) počinje od sljedeće sedmice i u Republici Srpskoj. Istražili smo šta je zapravo Gardasil 9 HPV vakcina, kako djeluje, kome se preporučuje i sve što treba da znate o HPV-u. Sve detalje pročitajte u nastavku ovog članka.
Šta je HPV?
HPV je skraćenica za humani papiloma virus. To su određeni virusi koji pripadaju istoj grupi. Postoji više od 100 različitih vrsta HPV-a, a zaraženi obično nemaju simptome.
Kožni tipovi HPV virusa (1, 2, 4, 26, 27, 29, 41, 57, 3, 10, 27, 28, 41, 49) uzrokuju „obične“ bradavice na koži ruku, stopala, vrata i ostalih dijelova tijela.
Nisko-rizični tipovi HPV virusa (tipovi 6, 11, 42, 43, 44) uzrokuju polne bradavice ili kondilome na spoljašnjosti genitalija, vagini, i perianalnom području te bradavice oka, nosa, usta i grkljana.
Visoko-rizični tipovi HPV virusa (tipovi 16, 18, 31, 35, 37, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 68, 69) mogu dovesti do razvoja karcinoma grlića materice, anusa i penisa.
Virus HPV-a može dugo ostati u organizmu, a da ne uzrokuje manifestnu bolest. Do pojave vidljivih simptoma može proći i nekoliko godina tako da nije moguće utvrditi kada je izložena osoba bila u prvom kontaktu s virusom. Nakon nekog vremena stanje može preći u klinički vidljivu infekciju i uzrokovati promjene na sluznicama i koži.
Ko se zaražava HPV virusom i da li se prenosi seksualnim putem?
Gotovo 80 odsto ljudi je izloženo HPV-u do 25 godine.
Genitalni tipovi HPV virusa prenose se intimnim kontaktom sa inficiranom kožom, sluznicom i tjelesnim tečnostima. Na koži i sluznici intimnog područja tokom seksualnog odnosa stvaraju se sitna oštećenja koja nisu vidljive prostim okom i virusu otvaraju ulazna vrata, posebno ako se nalaze na grliću materice.
Ponekad, HPV virus se može prenijeti i u nehigijenski održavanim toaletima, sportskim objektima, kozmetičkim salonima, solarijumu, sauni te korišćenjem tuđeg peškira i donjeg veša. Postoji i tzv. vertikalni prenos virusa na novorođenče prilikom prolaska djeteta kroz inficirani porođajni kanal.
Da li je moguće testirati se na HPV i rak grlića materice?
Da! Redovno testiranje je moguće i veoma važno. Postoje tri različite metode testiranja na HPV i rak grlića materice:
- HPV test se koristi za otkrivanje tipova virusa koji mogu izazvati rak.
- Široko korišćeni PAPA test se koristi za otkrivanje promjena koje mogu prerasti u rak.
- Ginekološki pregled grlića materice se takođe može koristiti za otkrivanje vidljivih promjena.
Vakcinacija u kombinaciji sa redovnim pregledima najdjelotvorniji je način da se žene zaštite od raka grlića materice.
Da li je moguće izbjeći infekciju?
Jedini siguran način da se izbjegne HPV infekcija je da se nikada ne stupi u seksualne odnose. Čak i ako osoba ima samo jednog partnera, ta osoba bi već mogla biti inficirana, a da to ne zna, jer ova virusna infekcija najčešće nema simptome. Upotreba kondoma i drugih kontraceptivnih metoda na principu barijere može smanjiti rizik od prenošenja HPV-a. Međutim, ove metode su samo djelimično uspješne, jer možda ne pokrivaju sve oblasti inficirane kože.
Najbolja strategija je vakcinacija prije nego što osoba postane seksualno aktivna, u kombinaciji sa periodičnim ginekološkim pregledima.
Kako HPV vakcina štiti od raka?
Najnovija istraživanja pokazala su da HPV vakcina može da smanji rizik od raka grlića materice za skoro 90 odsto. To je četvrti najčešći oblik raka kod žena u svijetu, a godišnje od njega umre oko 300.000 pacijentkinja.
HPV vakcina Gardasil štiti od devet različitih tipova tog virusa. Među njima su dva tipa koja su uzročnici gotovo svih kancera grlića materice, oni koji izazivaju većinu slučajeva raka debelog crijeva i neki koji dovode do oboljenja genitalija, glave i vrata.
HPV-16 i HPV-18 uzrokuju oko 70% svih karcinoma grlića materice.
HPV-6 i HPV-11 uzrokuju oko 90% slučajeva genitalnih bradavica.
Studije su pokazale da vakcina štiti od zaraze HPV virusom najmanje deset godina, iako stručnjaci očekuju da traje i znatno duže.
Prva velika studija sugeriše da je vakcina veoma djelotvorna i da smanjuje broj slučajeva grlića materice za skoro 90 odsto. Rezultati istraživanja objavljeni su u medicinskom časopisu Lanset. Studija je proučavala rezultate dobijene od 2008, kada je u Engleskoj počela vakcinacija djevojčica.
Ko može da dobije HPV vakcinu?
HPV vakcina je najefikasnija kada je djevojčice i dječaci dobiju prije nego što dođu u kontakt sa virusom. To je zato što vakcina može samo da spriječi zarazu, a ne može da ukloni virus iz organizma kada on jednom uđe u njega.
Ovaj virus je toliko rasprostranjen da je nužno sprovesti vakcinaciju mladih prije nego što oni postanu seksualno aktivni.
Ipak, vakcina je djelotvorna i ukoliko se primi i kasnije, kada osoba postane seksualno aktivna. S obzirom da postoji više tipova HPV virusa, ukoliko je osoba pozitivna na neki tip, vakcina će je štititi od ostalih.
Od čega se sastoje HPV vakcine?
Vakcine se sastoje od čestica sličnih virusu koje se nalaze u omotaču virusa, bez ikakvog genetskog materijala iz samog virusa. Podsjećajući na virus, vakcina izaziva imunološki sistem koji proizvodi zaštitna antitjela protiv HPV-a.
Kako bi bila što djelotvornija, vakcina takođe sadrži male količine supstanci koje pomažu u boljem imunskom odgovoru organizma (adjuvansi/pojačivači). To su mineralne soli, voda i materijali kao što je aluminijum sulfat – supstance koje se od ranije koriste u vakcinama i kojima smo svakodnevno izloženi kroz vazduh, hranu i kozmetiku (npr. dezodoranse).
Koliko je rasprostranjena vakcinacija protiv HPV-a u svijetu?
Skoro 90 odsto smrtnih slučajeva nastalih usljed raka grlića materice dešava se u zemljama sa niskim i srednjim dohotkom, pokazuju podaci Svjetske zdravstvene organizacije (SZO).
U ovim državama se dijagnoza raka grlića materice često ne uspostavi dok bolest ne uznapreduje i razviju se simptomi.
Prošle godine su iz SZO objavili planove da iskorijene ovu bolest „u narednom vijeku” tako što će do 2030. godine vakcina protiv HPV-a biti dostupna na 90 odsto planete.
Više od stotinu zemalja uvelo je vakcinaciju protiv HPV-a. Ipak, podaci od prošle godine pokazuju da je tada manje od 25 odsto zemalja sa niskim i ispod 30 odsto onih sa srednje niskim dohotkom uvelo vakcinaciju, u poređenju sa 85 odsto zemalja sa visokim dohotkom koje jesu.
Rak grlića materice je drugi najčešći među ženama u Africi, ali je najsmrtonosniji, kažu iz SZO. Tome doprinose neadekvatni programi provjere, ograničen pristup liječenju i dvoumljenje oko vakcinacije.
Ruanda je bila jedna od prvih zemalja u Africi koja je sprovela kampanju za vakcinaciju. Tamo je 2011. godine u akciju stupio plan da se djevojčice rano vakcinišu i da se uvedu provjere grlića materice za žene.
Prve godine su doprli do devet od 10 djevojčica koje su imale pravo na vakcinu, što je rezultat koji stručnjaci koriste kao primjer za druge zemlje.
Međutim, stope vakcinacije protiv HPV-a ostaju niske čak i u nekim razvijenim zemljama i to djelimično zbog dezinformacija da bi one mogle da izazovu neplodnost.
Trenutno se manje od 0.1 odsto žena u Japanu koje ispunjavaju uslove vakciniše.
Iako se čini da vakcina izuzetno smanjuje šanse za razvoj raka grlića materice, ona ne štiti od svih tipova HPV-a. Zbog toga je važno da žene takođe redovno rade bris grlića materice kada napune 25 godina.
Kako je u Srbiji?
Srbija je druga po smrtnosti od karcinoma grlića materice, a četvrta po obolevanju od raka koji spada u grupu onih koje je moguće spriječiti, pokazuju poslednji podaci Evropske mreže registara za rak, koje je objavilo Udruženje onkologa i ginekologa Srbije u januaru 2021. godine.
Svake godine se registruje oko 1.300 novih slučajeva karcinoma, a oko 500 žena umre od ove vrste raka koji je u 90 odsto slučajeva moguće spriječiti, kaže predsjednik UGOS Aljoša Mandić.
Predstavnici tog Udruženja naveli su i da je jedini efikasan i bezbjedan način da se spriječi širenje na duge staze, iskorijenjivanje ovog virusa – vakcina protiv HPV-a kao i organizovani skrining na rano otkrivanje raka grlica materice kao mjera sekundarne prevencije.
„Vakcina protiv HPV-a se u svijetu koristi već skoro 12 godina i tokom praćenja vakcinacije u zemljama koje su počele proces imunizacije, uočena je visoka bezbjednost i efikasnost vakcine, pa je Svjetska zdravstvena organizacija kategorisala vakcinu kao ekstremno bezbjednu”, piše u saopštenju.
Početkom decembra, Sanja Radojević Škodrić, direktorka Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje najavila je uvođenje besplatne za djecu uzrasta od devet do 19 godina.
Vakcina protiv HPV-a nije obavezna, već preporučena, navela je Radojević Škodrić.
Trenutno je Dom zdravlja Novi Sad jedina ustanova u Srbiji koja besplatno vakciniše decu uzrasta od 11 do 17 godina protiv infekcija izazvanih HPV-om.
Za prvih dva meseca od početka programa (polovina decembra 2020.) vakcinisano je 418 djevojčica uzrasta od 11 do 17 godina, navodi se u saopštenju.
Srbija je Nacionalnim programom imunizacije u aprilu 2019. godine stavila HPV vakcinu na listu preporučenih, ali je ona i dalje o trošku pacijenta.
„Uvođenje vakcine o trošku zdravstvenog osiguranja zaštitio bi veliki dio stanovništva od ovog, ali i još četiri vrste raka koje HPV izaziva.
„Vakcina takođe prevenira i pojavu genitalnih kondiloma za koje je pokazano da je uzročnik takođe HPV”, kaže Mandić.
… a kako u BIH?
U BiH svake sedmice tri žene preminu od raka grlića materice, ili oko 150 žena godišnje. Vakcinacija treba da počne krajem marta 2023. godine, a za to će biti nadležni domovi zdravlja i Institut za javno zdravstvo.
